معنای لغوی فرانشیز

اگر بخواهیم معنای لغوی و ریشه‌ای کلمه فرانشیز (franchise) را در زبان‌های مختلف برسی کنیم این کلمه در زبان انگلیسی با تلفظِ فرنچایز به معنی حق امتیاز است و در دنیای تجارت و مارکتینگ کاربرد فراوانی دارد، مانند حق امتیاز فروش یک برند در یک منطقه که به شخصی واگذار شود، در زبان فرانسه به معنی حق رای دادن است؛ در زبان فرانسوی قدیمی و معنای ریشه‌ای آن به معنای آزادی، معافیت، حق و امتیاز است.

اما در بیمه با هیچ یک از معانی لغوی این کلمه سروکار نداریم؛ کلمه فرانشیز در عرف بیمه به معنای آن بخش از خسارت است که بیمه‌گذار پرداخت میکند و به آن سهم بیمه‌گذار و خودپرداخت هم می‌گویند.

البته با توجه به نحوه محاسبه فرانشیز بیمه و معنای لغوی آن، استفاده از این لغت کاملا اشتباه است اما در حال حاضر به صورت یک عرف مسلم درآمده است. اگر بخواهیم اصطلاح درستی را به‌ کار ببریم، در زبان انگلیسی و فرانسه کلمه deductible استفاده می‌شود و به معنی محاسبه‌ شده و یا کسر‌ پذیر است؛ یعنی مبلغی که قابلیت این را دارد که مبلغی از آن کم شود.

فرانشیز بیمه چیست؟

در اصطلاحات بیمه فرانشیز به صورت زیر تعریف شده است؛

فرانشیز:

به آن بخش از هر خسارت که به عهده ‌بیمه‌ گذار است و مقدار آن در ‌بیمه‌ نامه مشخص ‌می‌شود فرانشیز بیمه گفته می‌شود.

انواع فرانشیز بیمه

در این بخش با مثال‌هایی ساده به معرفی و توضیح انواع فرانشیز بیمه می‌پردازیم:

فرانشیز به صورت رقمی معین و ثابت

فرانشیز در بیشتر مواقع به صورت رقمی معین و ثابت است که در بیمه‌ نامه مشخص شده و از میزان خسارت پرداختی کسر می‌گردد.

مثلا در یک قرارداد بیمه مبلغ یک میلیون تومان را به عنوان فرانشیز خسارت مشخص می‌نمایند و هنگام پرداخت خسارت این مبلغ مشخص شده از مبلغ خسارت پرداختی کسر می‌شود. (معمولا با “سقف فرانشیز” مشخص می‌شود)

فرانشیز درصدی از  مبلغ مورد‌ بیمه

فرانشیز در بعضی مواقع درصدی از مبلغ بیمه است و در قرارداد بیمه مشخص می‌گردد و هر چقدر مبلغ مورد‌ بیمه بیشتر باشد فرانشیز به همان نسبت بالاتر خواهد بود. مثلا در یک قرارداد 100 میلیون تومانی 10 درصد قرارداد یعنی مبلغ 10 میلیون تومان را به عنوان فرانشیز مشخص می‌نمایند.

فرانشیز به صورت درصد ثابتی از خسارت

فرانشیز در برخی موارد دیگر به صورت درصد ثابتی از خسارت است. به این معنی که بیمه‌گذار بر اساس درصد معینی که در بیمه‌ نامه به عنوان فرانشیز درج شده است در پرداخت خسارت با بیمه‌گر سهیم می‌شود و معمولا مبلغ اندکی است.

مثلا در یک قرارداد میزان فرانشیز 20 درصد خسارت مشخص شده است، مبلغ خسارت در ضریب فرانشیز ضرب شده و از مبلغ خسارت کسر می‌گردد.

خسارت 100 میلیون تومان

فرانشیز بیمه 10 درصد

میزان خسارت پرداختی توسط شرکت بیمه    80.000.000 = (100.000.000 × 20%) – 100.000.000

فرانشیز ترکیبی

در بسیاری از انواع بیمه برای محاسبه فرانشیز بیمه از ترکیب سقف خسارت (همان رقم معین و ثابت) و درصد فرانشیز استفاده می‌شود. مثلا در یک بیمه تعیین می‌شود که فراشیز بیمه 10 درصد خسارت و یا تا سقف 100 هزار تومان است؛ هرکدام که کمتر باشد.

تعیین سقف غرامت

نوع دیگری از فرانشیز بیمه نیز وجود دارد که در آن سقف غرامت پرداختی را مشخص می‌نمایند و تحت هیچ شرایطی خسارت بیشتری پرداخت نمی‌شود.

مثلا در یک قرارداد بیمه تعیین می‌شود که سقف پرداخت غرامت 500 میلیون تومان است و باقی خسارت به عهده خود بیمه‌گذار است؛ معمولا در مواردی که ریسک بیمه بالا است از این نوع فرانشیز استفاده می‌شود.

دلایل اِعمال فرانشیز بیمه و توجیه اقتصادی آن

آمارها و تحقیقات نشان می‌دهد افراد نگران خسارت‌های جزئی نیستند بلکه نگران خسارت‌های میلیونی هستند که ممکن است برای خودشان و یا دیگران به وجود آید.

مثلا در تصادفات خودرو اگر خسارت‌های جزئی مانند سائیدگی مختصر گلگیر و یا شکستن یک چراغ کوچک رخ دهد برای مالک خودرو نگرانی ایجاد نمی‌نماید؛ اما خسارت‌های جانی و دیه قطعا موجب نگرانی هر فردی می‌شود و ممکن است برای جبران خسارات این چنینی تمام دارایی فرد از دست برود؛ با در نظر گرفتن این شرایط پرداخت فرانشیز و بخشی از خسارت برای بیمه‌گذار امکان‌ پذیر است.

دیگری هم برای اعمال فرانشیز وجود دارد از جمله:

وجود فرانشیز بیمه منجر به کاهش تعهدات بیمه‌گر شده و متعاقبا موجب تخفیف و ارزانتر شدن حق‌ بیمه می‌شود.

در برخی مواقع وجود فرانشیز، باعث روی آوردن بیشتر بیمه‌ گذاران به قوانین رانندگی شده و رعایت این اقدامات پیشگیرانه به نفع کل جامعه است.

در برخی بیمه‌ها مخصوصا بیمه‌های درمان تکمیلی، فرانشیز مانع از مراجعات بی‌ دلیل و وسواس‌ گونه و مکرر بیمه‌ شده به مراکز درمانی می‌شود.

وجود فرانشیز منجر به کاهش مراجعه بیمه‌گذاران برای دریافت خسارت‌های جزئی می‌‌گردد و این امر باعث صرفه‌ جویی در هزینه‌های اداریِ شرکت‌های بیمه و در نتیجه کاهش حق‌ بیمه می‌شود.

بنابراین فرانشیز با اهدافی همچون کاهش و حذف خسارات‌ جزئی، ترغیب بیمه‌گذاران به مراقبت از موضوع بیمه و همچنین جلوگیری از طرح دعاوی برای خسارت‌های جزیی مطرح شده است.